اختلالات ارثی شبکیه (Inherited Retinal Disorders – IRDs) گروهی از بیماری‌های ژنتیکی نادر اما مهم هستند که باعث آسیب پیشرونده به سلول‌های گیرنده نور شبکیه و در نهایت از دست دادن بینایی می‌شوند. این بیماری‌ها از جمله رتینیت پیگمنتوزا (Retinitis Pigmentosa) و نابینایی مادرزادی لبر (Leber Congenital Amaurosis) از جمله شایع‌ترین اشکال IRD محسوب می‌شوند.

علائم بالینی اختلالات ارثی شبکیه

علائم این بیماری‌ها بسته به نوع و ژن درگیر متفاوت هستند، اما معمولاً شامل موارد زیر می‌باشند:
– کاهش دید در شب (nyctalopia)
– میدان دید محدود (tunnel vision)
– کاهش بینایی مرکزی در مراحل پیشرفته
– حرکات غیرطبیعی چشم (nystagmus) خصوصاً در LCA
– کاهش پاسخ الکتروفیزیولوژیک شبکیه (ERG abnormality)

سن بروز و سیر پیشرفت بیماری

– LCA: علائم از بدو تولد یا چند ماه اول زندگی شروع می‌شوند.
– RP: معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز می‌کند.

شیوع و الگوهای وراثتی

– رتینیت پیگمنتوزا حدود 1 در هر 4,000 نفر را درگیر می‌کند.
– LCA شیوعی حدود 2 تا 3 در هر 100,000 تولد دارد.
– این بیماری‌ها می‌توانند با الگوهای اتوزومال غالب، مغلوب یا وابسته به کروموزوم X منتقل شوند.

تنوع ژنتیکی و اهمیت تشخیص دقیق

تا کنون بیش از 250 ژن مرتبط با اختلالات ارثی شبکیه شناسایی شده‌اند. این تنوع ژنی، تشخیص بالینی دقیق را بسیار پیچیده می‌سازد. به همین دلیل، انجام تست‌های ژنتیکی جامع، به‌ویژه توالی‌یابی کل اگزوم (WES – Whole Exome Sequencing)، نقش کلیدی در شناسایی دقیق جهش ژنی دارد.

مزایای WES در تشخیص IRD:
– شناسایی همزمان طیف گسترده‌ای از ژن‌های مسئول
– امکان کشف جهش‌های نادر یا جدید
– کمک به انتخاب درمان‌های هدفمند یا کارآزمایی‌های بالینی

روش‌های تشخیصی

1. روش‌های غیر ژنتیکی:
– الکترو رتینوگرام (ERG)
– OCT (Optical Coherence Tomography)
– آزمایش میدان بینایی
– معاینه‌های چشم‌پزشکی

2. روش‌های ژنتیکی:
– WES برای بررسی گسترده ژن‌های مرتبط با IRD
– پانل‌های هدفمند ژنی
– بررسی جهش خانوادگی در موارد تشخیص قبلی

مشاوره ژنتیک و تصمیم‌گیری آگاهانه

با توجه به وراثتی بودن این اختلالات، مشاوره ژنتیک پیش از بارداری یا پیش از تولد برای خانواده‌هایی که سابقه بیماری دارند، ضروری است. شناسایی جهش بیماری‌زا می‌تواند در موارد زیر مؤثر باشد:
– تشخیص پیش از تولد (PND) از طریق آمنیوسنتز یا CVS
– تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD) در فرآیند IVF
– اطلاع‌رسانی به سایر اعضای خانواده در معرض خطر

نتیجه‌گیری

اختلالات ارثی شبکیه مانند RP و LCA نمونه‌ای از بیماری‌های پیچیده ژنتیکی هستند که تشخیص صحیح و به‌موقع آنها می‌تواند مسیر درمان، پیگیری و تصمیم‌گیری خانواده‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی بنیان با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند WES، خدمات تشخیصی دقیق و مشاوره ژنتیک تخصصی را به مراجعین ارائه می‌دهد.

اکندروپلازی و هایپوکندروپلازی

اکندروپلازی و هایپوکندروپلازی دو نوع از شایع‌ترین اختلالات رشد استخوانی هستند که منجر به کوتولگی با منشأ استخوانی می‌شوند. هر دو بیماری به دلیل جهش در ژن FGFR3 ایجاد می‌شوند، اما شدت علائم در این دو بیماری متفاوت است.

علائم اسکلتی و زمان شروع

اکندروپلازی از بدو تولد علائم مشخصی دارد؛ از جمله کوتاهی اندام‌ها، ماکروسفالی (جمجمه بزرگ)، پیشانی برجسته، انحنای شدید کمر و فاصله غیرطبیعی بین انگشتان. در مقابل، هایپوکندروپلازی معمولاً با شدت خفیف‌تری ظاهر می‌شود و ممکن است علائم آن تا دوران نوزادی یا کودکی آشکار نشود.

توارث بیماری و احتمال تکرار

هر دو بیماری با الگوی اتوزومال غالب به ارث می‌رسند. بیشتر موارد به صورت جهش جدید (de novo) رخ می‌دهد، اما در صورت ابتلای یکی از والدین، احتمال تکرار بیماری در فرزندان تا ۵۰٪ خواهد بود. در صورت داشتن یک فرزند مبتلا، توصیه می‌شود در بارداری‌های بعدی از مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های پیش از تولد استفاده شود.

جهش‌های اصلی و شیوع

در بیش از ۹۰٪ موارد اکندروپلازی، جهش G1138A (gly380Arg) در ژن FGFR3 دیده می‌شود. در هایپوکندروپلازی نیز شایع‌ترین جهش، Asn540Lys (c.1620C>A) در همین ژن است. البته تنوع جهش‌ها در هایپوکندروپلازی بیشتر است و ممکن است نیاز به بررسی گسترده‌تری باشد.

عملکرد مغزی و رشد ذهنی

در اغلب بیماران عملکرد شناختی طبیعی است. اما در برخی موارد اکندروپلازی به علت تنگی سوراخ مغزی (foramen magnum) ممکن است فشار به نخاع وارد شده و علائم عصبی ایجاد شود.

درمان‌های کلاسیک و نوین

در حال حاضر، درمان قطعی برای اکندروپلازی و هایپوکندروپلازی وجود ندارد، اما اقدامات حمایتی و پزشکی می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی کمک کنند:

• – فیزیوتراپی و کاردرمانی برای تقویت عضلات و بهبود تحرک
• – جراحی‌های ارتوپدی برای اصلاح انحرافات استخوانی
• – درمان با هورمون رشد (GH): در برخی بیماران، به‌ویژه در هایپوکندروپلازی جهت افزایش رشد قدی تجویز می‌شود.

داروی Vosoritide به عنوان یک درمان نوین برای اکندروپلازی، مورد تأیید FDA قرار گرفته است و با مهار عملکرد غیرطبیعی FGFR3 به افزایش رشد استخوانی کمک می‌کند. اما در ایران، دسترسی به این دارو با مشکلاتی همراه است و در حال حاضر بیشتر پزشکان، در صورت لزوم، از هورمون رشد به عنوان جایگزین استفاده می‌کنند

بررسی ژنتیکی

در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی بنیان، بررسی ژنتیکی این بیماری‌ها به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌شود:
۱. بررسی جهش‌های شایع ژن FGFR3 با روش PCR-Sanger sequencing
۲. در صورت منفی بودن، انجام آزمایش Whole Exome Sequencing جهت شناسایی جهش‌های نادر

تالاسمی یک واژه یونانی است که از دو کلمه “تالاسا” به معنی دریا و “امی” به معنی خون گرفته شده و به آن کم خونی مدیترانه‌ای نیز می‌گویند. تالاسمی جزء بیماری‏های ژنتیکی است که در آن هموگلوبین ساختار اصلی خود را از دست می‏دهد. هموگلوبین جزء انتقال دهنده اکسیژن در سلول‏های قرمز خون است. هموگلوبین شامل دو زیرواحد مختلف به نام آلفا …

سرطان هایی که پیش از 18 سالگی بروز می کنند، به عنوان سرطان های دوران کودکی (Childhood Cancers) شناخته می شوند. این نوع از سرطان¬ها تقریباً 0.5 تا 4.6 درصد از کل سرطان ها را شامل می شوند. سالانه در حدود 300.000 کودک مبتلا در سطح جهان شناسایی می شوند و حدود 80.000 کودک سالانه به این دلیل فوت می کنند. به دلیل پیشرفت های حاصل شده در رویکردهای درمانی، میزان بقای 5 ساله در سرطانهای مربوط به کودکان از 58% در اواسط دهه ی 1970 میلادی به 80% در سال 2009 افزایش یافته است.

عدم کفایت زودرس تخمدان (POI or POF) با ازدست رفتن فعالیت تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی تعریف می¬گردد.