مقدمه

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (Congenital Adrenal Hyperplasia – CAH) یک گروه از اختلالات ارثی متابولیسم هورمون‌های استروئیدی غدد فوق کلیوی است که عمدتاً به دلیل نقص آنزیم 21-هیدروکسیلاز ایجاد می‌شود. این نقص منجر به کاهش تولید کورتیزول و آلدوسترون و افزایش غیرطبیعی آندروژن‌ها می‌شود.

شیوع و انواع

شیوع کلی CAH حدود ۱ در ۱۰,۰۰۰ تا ۱ در ۱۵,۰۰۰ تولد زنده است. بیماری به چند فرم بالینی تقسیم می‌شود:
1. فرم کلاسیک از دست‌دهنده نمک (Salt-wasting): شدیدترین فرم که با کمبود شدید آلدوسترون و کورتیزول همراه است، و علائمی مانند استفراغ، دهیدراتاسیون، هیپوناترمی و هایپرکالمی در روزهای اول زندگی ایجاد می‌کند.
2. فرم کلاسیک ساده ویریلیزه‌کننده (Simple virilizing): کمبود کورتیزول وجود دارد اما تولید آلدوسترون کافی است، علائم شامل رشد بیش از حد موهای بدن، بزرگ‌شدن کلیتوریس در دختران و بلوغ زودرس کاذب در پسران است.
3. فرم غیرکلاسیک (Non-classic): فرم خفیف‌تر که ممکن است تا سنین کودکی یا نوجوانی تشخیص داده نشود، و علائم شامل بی‌نظمی قاعدگی، آکنه، پرمویی، یا مشکلات باروری است.

تشخیص

تشخیص اولیه بر اساس علائم بالینی و آزمایش‌های هورمونی انجام می‌شود، از جمله اندازه‌گیری سطح 17-هیدروکسی‌پروژسترون، کورتیزول و آلدوسترون.
تشخیص ژنتیکی شامل مراحل زیر است:
– PCR اختصاصی (Gene-specific PCR) برای تمایز ژن عملکردی CYP21A2 از سودوژن بسیار مشابه آن CYP21A1P به دلیل همولوژی بالا و سپس انجام Sanger sequencing بر اساس آمپلیکون‌های اختصاصی برای شناسایی جهش‌های نقطه‌ای و تغییرات کوچک.
– MLPA برای شناسایی حذف‌ها و مضاعف‌شدگی‌های اگزونی.
– NGS با طراحی هدفمند جهت پوشش کامل ژن و مناطق همولوگ برای شناسایی جهش‌های نادر یا پیچیده.
نکته مهم: در فرم‌های غیرکلاسیک و ساده ویریلیزه‌کننده، واریانت‌ها و پلی‌مورفیسم‌های شایع نقش مهمی دارند که ممکن است به دلیل شیوع بالا در جمعیت به‌عنوان تغییرات بی‌اهمیت نادیده گرفته شوند؛ تفسیر نتایج باید با توجه به فنوتیپ بالینی و داده‌های اپیدمیولوژیک انجام شود.

در ژن CYP21A2 که مسئول بیشترین موارد هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) است، جهش‌ها طیف وسیعی دارند که شامل جهش‌های نقطه‌ای (SNV)، حذف‌ها، دوپلیکیشن‌ها و همچنین بازآرایی‌های ناشی از gene conversion یا recombination با سودوژن بسیار مشابه (CYP21A1P) می‌باشد. بسیاری از واریانت‌های شایع دارای نام‌های قدیمی یا legacy names هستند که هنوز در گزارش‌های آزمایشگاهی و مقالات دیده می‌شوند (مانند I2G یا E6). این واریانت‌ها بر اساس اثرشان بر فعالیت آنزیم 21-هیدروکسیلاز، به دسته‌هایی تقسیم می‌شوند که می‌توانند فنوتیپ‌های متفاوتی از کلاسیک (salt-wasting یا simple virilizing) تا غیرکلاسیک ایجاد کنند. جدول زیر مروری بر مهم‌ترین واریانت‌های شایع، نام‌های قدیمی آن‌ها و ناحیه ژنی درگیر ارائه می‌دهد

درمان و پیگیری

درمان اصلی CAH شامل جایگزینی مادام‌العمر هورمون‌ها است:
– هیدروکورتیزون برای جبران کمبود کورتیزول و مهار ترشح بیش از حد ACTH.
– فلودروکورتیزون برای بیماران دارای کمبود آلدوسترون، به‌خصوص در فرم از دست‌دهنده نمک.
– مصرف نمک خوراکی در برخی نوزادان و شیرخواران.
پایش مداوم توسط فوق تخصص غدد کودکان یا بزرگسالان ضروری است زیرا دوز دارو باید بر اساس سن، وزن، وضعیت بالینی و نتایج آزمایش‌های هورمونی تنظیم شود. عدم تنظیم صحیح می‌تواند منجر به علائم کم‌درمانی یا پر‌درمانی از جمله اختلال رشد و مشکلات استخوانی شود.

سخن پایانی

با توجه به پیچیدگی بیماری CAH، تشخیص دقیق ژنتیکی نقشی کلیدی در مدیریت بالینی، مشاوره ژنتیک، و پیشگیری از بروز موارد جدید بیماری ایفا می‌کند. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی بنیان با بهره‌گیری از تیم تخصصی و تجهیزات به‌روز، آماده ارائه خدمات تشخیصی، تحلیل مجدد داده‌های ژنتیکی و مشاوره تخصصی به خانواده‌های در معرض خطر می‌باشد.

آریتمی‌های ارثی گروهی از بیماری‌های ژنتیکی قلب هستند که با اختلال در سیستم الکتریکی قلب باعث بروز بی‌نظمی در ضربان قلب می‌شوند. این اختلالات ممکن است بدون هیچ‌گونه علامت زمینه‌ای تا زمان بروز حمله قلبی ناگهانی خود را نشان ندهند و از این‌رو شناسایی ژنتیکی آن‌ها، نقشی کلیدی در پیشگیری و درمان دارد.