بیماری ایکتیوز
بیماری ایکتیوز (Ichthyosis) گروهی از بیماری‌های پوستی نادر و ژنتیکی است که با خشکی، ضخیم‌شدن و پوسته‌ریزی غیرطبیعی پوست مشخص می‌شود. این بیماری‌ها در اثر اختلال در فرآیندهای طبیعی کراتینیزاسیون پوست ایجاد می‌شوند و می‌توانند از نظر سن بروز، شدت علائم و الگوی توارث بسیار متنوع باشند.
علائم بالینی، سن بروز و شدت بیماری
علائم ایکتیوز معمولاً از بدو تولد یا دوران نوزادی آغاز می‌شود، اگرچه در برخی موارد بروز آن ممکن است تا دوران کودکی یا حتی بلوغ به تأخیر بیفتد. شدت علائم می‌تواند از موارد خفیف با خشکی و پوسته‌ریزی خفیف تا موارد شدید با ضخامت قابل‌توجه پوست، ایجاد ترک‌های دردناک، و درگیری‌های چشمی یا حرکتی متغیر باشد. در برخی از انواع شدید، نوزادان با پوستی سفت و براق به دنیا می‌آیند (به نام کولوژنیک هاروکین بیبی).
انواع بیماری و ژن‌های درگیر
ایکتیوز بیش از ۲۰ نوع مختلف دارد که از نظر ژنتیکی و بالینی متمایز هستند. از جمله انواع شایع‌تر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایکتیوز ولگاریس (Ichthyosis vulgaris) – معمولاً با جهش در ژن FLG
- ایکتیوز لاملار (Lamellar ichthyosis) – اغلب ناشی از جهش در ژن‌های TGM1، ALOX12B، NIPAL4
- هارلیکین ایکتیوز (Harlequin ichthyosis) – مرتبط با جهش در ژن ABCA12
- ایکتیوز وابسته به جنس (X-linked ichthyosis) – مربوط به حذف یا جهش در ژن STS واقع بر کروموزوم X
هر نوع بیماری ممکن است با جهش در یک یا چند ژن خاص همراه باشد و شناسایی دقیق ژن معیوب، در تشخیص نوع بیماری و پیش‌بینی سیر آن بسیار حیاتی است.
الگوی توارث و مشاوره ژنتیک
اکثر انواع ایکتیوز از طریق الگوهای اتوزومال مغلوب، اتوزومال غالب یا وابسته به X به ارث می‌رسند. بنابراین، شناخت دقیق نوع بیماری برای ارزیابی ریسک تکرار در بارداری‌های بعدی ضروری است. در خانواده‌هایی که یک فرزند مبتلا دارند، احتمال تکرار بیماری در حاملگی‌های آتی ممکن است بین ۲۵٪ تا ۵۰٪ باشد، بسته به نوع وراثت.
ارائه مشاوره ژنتیک پیش از بارداری و ارجاع به انجام آزمایش‌های ژنتیکی، از اقدامات کلیدی در مدیریت خانواده‌های در معرض خطر محسوب می‌شود.
تشخیص پیش از تولد و ریسک تکرار
در صورت شناسایی جهش عامل بیماری در خانواده، امکان انجام تشخیص پیش از تولد (PND) با استفاده از نمونه پرزهای جفتی (CVS) یا آمنیوسنتز وجود دارد. همچنین، در برخی موارد می‌توان از روش‌های تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD) در کنار لقاح آزمایشگاهی برای جلوگیری از تولد فرزند مبتلا بهره برد.
توان تشخیصی آزمایش WES در شناسایی بیماری
آزمایش تعیین توالی اگزوم کامل (Whole Exome Sequencing – WES) ابزاری قدرتمند در شناسایی جهش‌های ژنی عامل بیماری‌های نادر مانند ایکتیوز است. با توجه به تنوع ژنی بالا در انواع این بیماری، انجام WES این امکان را فراهم می‌کند که:
- جهش در بیش از ۵۰ ژن مرتبط با ایکتیوز در یک بار آزمایش بررسی شود؛
- مواردی از بیماری که علائم بالینی غیرمعمول دارند یا با ژن‌های ناشناخته در ارتباط هستند، دقیق‌تر تشخیص داده شوند؛
- در خانواده‌هایی با سابقه بیماری، تعیین ناقل بودن والدین یا بستگان انجام گیرد.
تحلیل مجدد نتایج WES
در مواردی که آزمایش WES پیش‌تر در آزمایشگاه دیگری انجام شده اما جهش مسئول بیماری گزارش نشده است، امکان تحلیل مجدد داده‌ها با استفاده از بانک‌های ژنی به‌روز و الگوریتم‌های پیشرفته‌تر در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی بنیان فراهم است. این تحلیل مجدد می‌تواند در شناسایی جهش‌هایی که در مرحله اول تشخیص داده نشده‌اند مؤثر باشد.
سخن پایانی
با توجه به تنوع ژنتیکی و بالینی ایکتیوز، تشخیص دقیق ژنتیکی با استفاده از آزمایش‌های پیشرفته مانند WES، نقشی کلیدی در مدیریت بالینی، مشاوره ژنتیک، و پیشگیری از بروز موارد جدید بیماری ایفا می‌کند. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی بنیان با بهره‌گیری از تیم تخصصی و تجهیزات به‌روز، آماده ارائه خدمات تشخیصی، تحلیل مجدد داده‌های ژنتیکی و مشاوره تخصصی به خانواده‌های در معرض خطر می‌باشد.
