ژنتیک بیماری های زنانسلامتی

ژنتیک و عدم کفایت زودرس تخمدان (Premature Ovarian Insufficiency)

29 خرداد 1399 توسط محمد صابری

عدم کفایت زودرس تخمدان چگونه تعریف میشود؟

عدم کفایت زودرس تخمدان (POI or POF) با ازدست رفتن فعالیت تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی تعریف میگردد.

معیارهای تشخیص POI بر چه اساس میباشد؟

الیگومنوره یا آمنوره به مدت حداقل 4 ماه و
سطح افزایش یافته هورمون FSH بیش از 25 IU/L در دو بازه ی زمانی با فاصله بیش از 4 هفته

نکته: سطوح هورمون AMH (Anti-Müllerian hormone) به اندازه ی کافی برای تشخیص POI تمایزدهنده نمی باشد.

اهمیت شناسایی علت زمینهای POI چه میباشد؟

شناسایی علت رخداد POI در بیمار به عنوان گام اصلی در انتخاب مسیر درمانی و مدیریت علائم جانبی مرتبط با POI
تخمین ریسک بروز مجدد POI در بستگان و یا بروز سندروم Fragile X در فرزندان پسر

علل ژنتیکی شناخته شده ی POI چیست و چگونه میبایست بررسی شوند؟

تست	الزام انجام تست	تفسیر تست ها
		تست مثبت	تست منفی
کاریوتایپ (تشخیص سندرم ترنر)	در همه ی خانم هایی که POI غیر یاتروژنیک دارند می بایست انجام گردد. (به عبارتی دیگر ایجاد بیماری به دنبال درمان دارویی یا جراحی نبوده است)	ارجاع بیمار به متخصص غدد، قلب و عروق و ژنتیک	کاریوتایپ مجدد از سلول های اپیتلیال (در مواردی که از لحاظ بالینی بسیار مشکوک به ترنر باشد)
کروموزوم Y	در همه ی خانم هایی که POI غیر یاتروژنیک دارند می بایست انجام گردد. (به عبارتی دیگر ایجاد بیماری به دنبال درمان دارویی یا جراحی نبوده است)	مشاوره به بیمار در رابطه با عمل جراحی و خروج گناد ها
سندرم X شکننده	در خانم های مبتلا به POI اندیکاسیون دارد.	ارجاع بیمار به مشاوره ژنتیک (پیشنهاد مشاوره ژنتیک و انجام تست به خویشاوندان بیمار در موارد Pre-mutation سندرم X شکننده)
پنل موارد تک ژنی	در مواردی اندیکاسیون دارد که علائم دیگری به همراه POI بصورت سندرومیک وجود داشته باشد.	ارجاع بیمار به مشاوره ژنتیک

اختلالات کروموزومی:

10 تا 12 درصد خانم های مبتلا به POI دارای ناهنجاری های کروموزومی میباشند. 94 درصد از این بیماران، دارای ناهنجاری کروموزوم X (ناهنجاری ساختاری یا تعدادی) می باشند. احتمال بروز کاریوتایپ ناهنجار در خانم های مبتلا به آمنوره اولیه (%22) بیش از مبتلایان به آمنوره ثانویه (%11) می باشد.
برخی موارد POI ناشی از وجود قطعاتی از کروموزوم Y می باشد. این قطعات از نوترکیبی نابهجا بین کروموزوم X و Y پدر و انتقال قطعات بین این دو کروموزوم منشا گرفته اند. خانمهای حامل این قطعات در معرض ریسک گنادوبلاستوما قرار دارند. لذا می بایست در رابطه با خطر شکل گیری تومور و گنادکتومی مشاوره شوند.

سندرم X شکننده:

سندرم X شکننده یک سندرم ارثی وابسته به X می باشد که با جهش در ژن FMR1 ایجاد می شود. جهش کامل (بیش از 200 تکرار سه نوکلئوتیدی CGG) می تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی بویژه در مردان شود. زنانی که ناقل پیش جهش (Pre-mutation) (55 تا 200 تکرار) هستند، ریسک بروز مشکلات ذهنی را ندارند، ولی دارای خطر افزایش یافتهی بروز POI می باشند (13 تا 26 %).

موارد تک ژنی POI:

تعدادی از ژنها با توارث تک ژنی (مندلی) در ایجاد POI نقش دارند. اغلب این ژنها در فولیکولوژنز و عملکرد تخمدان نقش دارند. برخی از این ژنها و فیزیوپاتولوژی مرتبط با آنها به شرح زیر میباشند: